Диареямен ауыратын балаға не беру қажет?

Бұл мақаладағы мағлұмат тек осы тақырып бойынша жалпылама танысуға арналған. Егер денсаулығыңызда қандайда бір проблема болса, міндетті түрде дәрігермен кеңесіңіз. Өзі-өзіңізді емдеуге болмайды. Дәрігер ғана денсаулығыңыздың жағдайын дұрыс бағалай алады және қажет болған жағдайда дұрыс ем тағайындайды.

Іш өту немесе балалардағы диарея – өте жиі кездесетін проблемалардың бірі: статистикаға сүйінсек, бұл жыл сайын бүкіл әлем бойынша 5 жасқа дейінгі 1,4 миллиард нәрестеде кездесетін ауру^[1]. Неліктен ол пайда болуы мүмкін, оны қалай емдеу керек, диареямен ауыратын балаға не беру керек және оның қайталануын қалай болдырмау керек?

Неліктен балада іш өту пайда болуы мүмкін?

Балалардағы диареяның себебі аурудың түріне байланысты – жедел немесе созылмалы. Біріншісі 2 аптадан аз уақытқа созылады, екіншісі 2 апта немесе одан да ұзаққа созылады. Көп жағдайда балаларда диарея өткір өтеді.

Балалардағы өткір диареяның негізгі себептері: гастроэнтерит

Гастроэнтерит – бұл асқазан мен ішектің шырышты қабығының қабынуы, әдетте өткір ішек инфекциясымен байланысты. Көбінесе вирустар себеп болады: ротавирустар, норовирустар, астровирустар, коронавирустар және басқалары. Балаларда вирустық гастроэнтеритке әдетте ротавирустар мен норовирустар себеп болады – олар балалық шақтағы өткір ішек инфекцияларының 79% дейін құрайды^[2].

Нәрестелердегі вирустық гастроэнтерит әдеттегідей байқалады. Толық денсаулық жағдайында кенеттен құсу, іштің ауыруы, метеоризм және сулы іштің өтуі пайда болады. Олар интоксикация синдромымен бірге жүреді, ол жұқпалы-қабыну процесінің классикалық белгілерімен көрінеді: баланың тәбеті төмендейді, нәресте әлсіз болады және дене қызуы көтеріледі^[3].

Сонымен қатар, ротавирустық инфекция кезінде катаральды белгілер пайда болады, сондықтан бұл ауруды кейде «ішек тұмауы» деп атайды. Бұған тұмау, түшкіру, тамақ ауруы және басқа көріністер жатады^[3]. Статистикаға сүйінсек, ротавирус 2 жасқа дейінгі балаларда және 6-11 айлық сәбилерде жиі анықталады^[4].

Бактериялық гастроэнтерит вирустыққа қарағанда әлдеқайда сирек кездеседі. Ол сальмонеллалар, шигеллалар, кампилобактериялар және басқа микроорганизмдермен жұқтырғанда пайда болады. Жақында шетелге барған балаларда бактериялық гастроэнтериттің даму қаупі артады^[4].

Вирустық диареяны бактериялық диареядан клиникалық түрде ажырату өте қиын, бірақ әлі күнге дейін бактериалды диареяға тән кейбір белгілер бар. Мысалы, вирустық диареяға қарағанда бактериялық диарея да нәжісте қан болуы мүмкін. Іштің ауыруы бактериялық инфекция кезінде де жиі кездеседі: мұндай жағдайларда ол вирустарды жұқтырғанға қарағанда шамамен 4 есе жиі кездеседі^[4].
Сонымен қатар, вирустық және бактериялық гастроэнтеритті әрдайым ажырату мүмкін емес, сондықтан емдеу көбінесе симптомдарға негізделген.

Балалардағы антибиотиктермен байланысты диарея

Антибиотиктермен емдегеннен пайда болатын диареяны дәрігерлер антибиотиктермен байланысты диарея деп атайды. Бұл бактерияға қарсы препараттарды қатарынан кемінде үш немесе одан да көп рет қабылдаған кезде немесе оларды алып тастағаннан кейін (антибиотиктерді алып тастағаннан кейін 4-8 аптаға дейін) пайда болады^[5].

Диареяның пайда болу себебі – микрофлораның құрамының өзгеруі: бұл топтың препараттары ішектегі микробтық тепе-теңдікті жылжытып, патогендік қана емес, сонымен қатар пайдалы бактерияларға да әсер ететіні белгілі^[5].

Көбінесе антибиотикпен емдеу аясында диарея оларды 3 күннен артық қабылдаған кезде пайда болады, әсіресе 6-7 жасқа дейінгі балаларда. Әдетте ол өте жеңіл түрде өтеді. Сулы диарея тәулігіне 5-7 рет қайталанады, іштің жәй ауырсынуымен бірге жүреді. Дене қызуы қалыпты болып қалады^[5].

Антибиотикалық терапияның сирек кездесетін ауыр асқынуы – антибиотиктермен байланысты колит. Бұл асқынудың дамуын күніне 10-20 рет диареяның пайда болуы, кейде қан қоспасы бар іштің өтуі, іштің ауыруы, дене қызуының 38-40°C дейін жоғарылауы, әлсіздік сияқты белгілер көрсетеді. Олар пайда болған кезде мүмкіндігінше тезірек дәрігермен кеңесу қажет^[5].

Тағамдық аллергия

Балалардағы жедел диарея кейбір тағамдарға аллергияның белгісі болуы мүмкін. Диарея қалыпты және ауыр болуы мүмкін, тіпті нәжісте қан қоспасы болса да. Сонымен қатар, тағамдық аллергия аясында құсу пайда болуы мүмкін. Әдетте, балада тағамдық аллергия ерте жаста көрінеді-2 айдан 2 жасқа дейін^[6].

Ақуыздарға бағытталған аллергия- ең қиын болып табылатын және ішек қабынуының дамуына әкелетін аллергия түрі, ол – сүт, соя қоспасы, күріш, тауық еті, күркетауық, картоп, жұмыртқаны бірінші немесе екінші рет қолданғанда пайда болады. Диарея тек емшек сүтімен қоректенетін нәрестелерде де пайда болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда аллергияның себебі-ана сүтіндегі ақуыздар болып табылады^[6].

Балалардағы созылмалы диареяның себептері

Кейде бұл проблема созылмалы түрге айналады. Балада тұрақты диарея бірқатар аурулар мен жағдайлардан туындауы мүмкін^[7]:

Жұқпалы процесс – вирустық (ротавирустар және басқалар), бактериалды (E. coli, шигелла, микобактериялар), паразиттік (гиардиаз, амебиаз). Әдетте инфекция өткір болады және иммундық қорғаныстың және дене салмағының төмендігі, дәрумендердің, минералдардың жетіспеушілігі және басқалары сияқты қолайсыз факторлардың аясында өткір инфекция созылмалыға айналады . Тұрақты қабынудың салдарынан ішектің жұмысы бұзылады.
Кез-келген өнімге төзбеушілік, мысалы, лактаза жеткіліксіздігі бар сүт.
Ішекте сіңірудің бұзылуы, қандай да бір заттар сіңірілмейтін жағдайда (мальабсорбция).
Ішек жасушалары, энтероциттер құрылымының туа біткен ауытқулары.
Аш ішектің шырышты қабығының созылмалы қабынуымен бірге жүретін аурулар – целиак ауруы, Крон ауруы және басқалар.

Қалай емдейді?

Диарея кезінде балаға не беру керек: су-тұз балансын қалпына келтіру

МАҢЫЗДЫ! Өз-өзіңізді емдеумен айналыспаңыз. Егер қандай да бір ауырсыну белгілері пайда болса, дәрігермен кеңесуді ұмытпаңыз. Тек дәрігер баланың жағдайын дұрыс бағалап, тиісті ем тағайындай алады.

Диареяны емдеу тактикасы оның себебіне байланысты, бірақ терапияның жалпы тәсілдері бар, олар мәселенің туындағанына қарамастан қолданылады.
Баланың диареясын емдеудің маңызды міндеттерінің бірі-сұйықтықтың жоғалуын болдырмау болып табылады. Дегидратация диареяның ең ауыр асқынуы болып саналады, сондықтан оны болдырмау өте маңызды. Сусыздануды емдеу үшін құрамында натрий, калий, хлор, бикарбонаттар, глюкоза және балаға қажетті басқа да заттары бар – арнайы оральды регидратты тұздарды қолданады^[8].
Оральды регидратты ерітінділер балаға аурудың алғашқы сағаттарынан бастап берілсе тиімді болады. Бірақ егер нәресте құсса, оны ішу өте қиын болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда сусыздану басталуы мүмкін.

Мұндай жағдайларда сусыздану басталуы мүмкін. Оның белгілері^[8]:

шөлдеу
шырышты қабықтардың құрғауы, сілекейдің болмауы
бозару;
шүңірейген көздер;
сирек зәр шығару
көз жассыз жылау

Егер бұл белгілер пайда болса, сіз баланы мүмкіндігінше тезірек дәнекерлеуді бастауыңыз керек. Егер бала ішуден бас тартса немесе тұрақты құсу болса және оны ішу мүмкін болмаса, жедел жәрдем шақыру қажет: мұндай жағдайларда су-тұз балансын қалпына келтіру үшін "тамызғы" қажет^[8].

Іш өту кезіндегі сіңіргіштер

Сорбенттер немесе сіңіргіштер – АІЖ-де (асқазан-ішек жолында) түрлі қосылыстарды, соның ішінде уыттарды, уларды байланыстыра алатын препараттар. Осының арқасында олар интоксикация мен аллергиялық реакцияларды басады немесе әлсіретеді, токсиндерді бейтараптандыратын, іш кебуін жоятын, ішек жұмысын жақсартатын органдарға жүктемені азайтады^[9].
Сорбенттерді балаға жедел диарея, созылмалы іш өту және кейбір басқа жағдайлар мен аурулар кезінде беруге болады^[9].

Диареяны емдеуге арналған пробиотиктер

Диарея кезінде ішек микрофлорасының сандық және сапалық құрамы өзгеретіні белгілі. Нәтижесінде ішекте ашу процестері белсендіріледі сонымен қатар газ түзілуі жоғарылайды. Балада іштің ауыруы және кебуі пайда болады, сонымен қатар ішек қозғалғыштығы ынталандырылады және нәтижесінде диарея тек күшейеді^[10].
Сондықтан диареяны емдеу үшін – вирустық, бактериялық және антибиотиктерді қабылдаумен байланысты-регидратациялық терапиядан басқа, сорбенттер, пробиотиктерді кеңінен қолданады. Бұл пайдалы бактериялардың штамдары бар препараттар. Олар ішек микрофлорасын тұрақтандыруға, улануды азайтуға, дененің қорғанысын арттыруға көмектеседі^[10].

Балада диареяға арналған жеңіл тамақ жеу тәртібі

Ата-аналар көбінесе диарея басталған кезде баланы қалай тамақтандыруға болатыны жайлы қызығушылық танытады. Қазіргі ұсыныстарға сәйкес, диета гастроэнтериттің ауырлығына байланысты қойылады.
Аурудың жеңіл формаларында күнделікті тамақтану мөлшерін 15-20% – ға азайту, ал тамақтану жиілігін 1-2-ге көбейту ұсынылады. Тамақтың жетіспейтін мөлшері сұйықтықпен толтырылады. Тамақтану көлемі аурудың 2-3 күніне дейін қалпына келтіріледі^[11].

Орташа ауыр формаларда нәресте күніне 6-8 рет тамақтануы керек, аурудың алғашқы күндерінде әдеттегіден 20-30%-ға аз. Тамақтану аурудың 4-5 күнінде қалпына келтіріледі. Диареяның ауыр түрлерінде бала жиі және аз мөлшерде тамақтандырылады^[11].
Барлық тағамдар механикалық және химиялық жағынан жұмсақ болуы керек, тағам ұсақталады немесе пюре түрінде салынып, жылы күйінде беріледі. Балаға тұтас сүт, сүзбе, майлы айран мен кілегей, қара бидай наны мен кепкен нан, дәнді нан, тоқаш, тұздалған азық-түлік, майлы ет берудің қажеті жоқ. Ас қорыту жүйесінің перистальтикасын жақсартатын көкөністер мен жемістер кері көрсетілген, олар: қырыққабат, қызылша, жүзім, қара өрік, өрік^[11].
Майсыз сорпа, картоп пюресі, сәбіз, сүтсіз ботқа, майсыз сиыр етінен жасалған ет тағамдары, тауық еті, қоян еті, қайнатылған майсыз балық, майсыз пробиотиктермен байытылған сүт өнімдері, жұмыртқа секілді тағамдармен тамақтаныру қажет^[11].