Бір жасқа дейінгі балаларға арналған
диареяға қарсы дәрі

Оның жиілігі үш айға дейінгі нәрестеде қалыпты, күніне 3 – тен 7 рет-тамақтандыру санына сәйкес^[1]. Кейінірек нәжістің жиілігі біртіндеп төмендейді-үш айдан бір жылға дейін ол күніне 1-ден 4 рет өзгеруі мүмкін. Тек бір жастан асқан балаларда күніне 1-2 рет нәжіс қалыпты болып саналады^[1].

Диареяның ұзақтығы өткір (14 күнге дейін), ұзаққа созылған (1 айға дейін) және созылмалы (бір айдан астам) деп бөлінеді^[2].

Неліктен диарея пайда болады?

Диарея-бұл асқазан-ішек жолындағы сұйықтық пен электролиттердің (калий, натрий, хлор және басқа да өмірлік маңызды тұздар) секреция және кері сіңу процестерінің бұзылуының салдары болып табылалды. Ішек эпителийінің зақымдалуына байланысты диарея кезінде сұйықтық өндірісі аш ішектің сұйықтықты немесе электролиттерді қанға сіңіру қабілетінен асып түседі^[2].

Ішекте натрий мен су жиналып, осмостық қысым жоғарылайды, бұл диареяның дамуына әкеледі. Сонымен қатар, ішек жасушаларының зақымдалуына байланысты сұйықтық шығаратын жасушалардың саны оны сіңіретін жасушалардың санынан көп болады. Осыған байланысты ішек қуысына тым көп сұйықтық пен тұз үнемі бөлінеді, бұл жағдайды нашарлатады^[2].

Осы өзгерістермен қатар ішектің толқи жиырылуы артып, диарея (іш өту) дамиды.

Балалардағы жедел диареяның себептері: инфекция

Көбінесе бір жасқа дейінгі балалардағы диарея инфекциялық процесстен туындайды. Инфекцияның әртүрлі шығу тегі болуы мүмкін: 20 – дан астам қоздырғыш – вирустар, бактериялар, паразиттер-жедел ішек инфекциясын тудыруы мүмкін. 70% жағдайда бұл ауруды вирустар тудырады, ал бір жасқа дейінгі балаларда диарея көбінесе ротавирустар, норовирустар, аденовирустар инфекциясына байланысты болады^[3].

Кейде диареяны бірден бірнеше қоздырғыш тудырады. Зерттеулердің нәтижелеріне сәйкес, диареямен ауыратын әрбір 10-шы балада бірнеше вирустық қоздырғыштардың комбинациясын анықтайды. Сонымен қатар, диарея бактериялық инфекция дан да пайда болуы мүмкін, олардың ішіне көбінесе- сальмонеллез, сирек- ішек таяқшасы, кампилобактерлер жатады^[4].

Балалардағы жедел ішек инфекциясының белгілері аурудың ауырлығына байланысты болады. Жойылған формаларда нәжіс, консистенциясының өзгеруімен аздап белсендіріледі –ботқа тәрізді болады. Бұл жағдайда бала белсенді болып, өзін жақсы сезінеді^[4].

Жеңіл жағдайларда орташа сұйықтықтың қатты жоғалуынсыз күніне 6-7 рет қайталанатын диарея пайда болады. Дене қызуы 38-38,5° C дейін көтерілуі мүмкін, басқа жағдайларда бала өзін жақсы сезінеді. Бұл форма әдетте қоздырғыштың аз мөлшерде болған жағдайында кездеседі^[4].

Жиі кездесетін орташа ауыр формаларда айқын улану белгілері пайда болады: дене қызуы 39-39,5° C дейін көтеріледі, нәрестеде әлсіздік пайда болады, бас ауруы мазалайды. Олар іштің ауырсынуымен, кебуімен, күніне 10-12 рет қайталанатын диареямен, судың жоғалуымен қатар жүреді. Арақатысты ауырлығына қарамастан, инфекцияның бұл түрі қолайлы деп саналады: одан кейін балада инфекциядан кейінгі иммунитет қалыптасады және вирус бұдан былай туындамайды^[4].

Кейде жедел ішек инфекциясы ауыр түрде өтеді. Ол иммунитеті төмен нәрестелерде қоздырғыштың жоғары агрессивтілігінің арқасында дамиды. Тамақтан ұшынған жағдайда инфекцияның ауыр дәрежесі пайда болуы мүмкін, әсіресе тамақ немесе сүт қоспасын жылыту кезінде – мұндай жағдайда оған көптеген бактериялық токсиндер енеді^[4].

Ауыр формаларда диарея бірнеше рет қайталануы мүмкін – дәрігерлер тіпті "нәжіссіз" деген терминды пайдаланады – және ол судың өте көп жоғалуымен бірге жүреді. Бұл жағдайда токсикоз және басқа да асқынулар пайда болады. Мұндай жағдайларда балаға жедел медициналық көмек қажет – ауыр өткір ішек инфекциясының белгілері пайда болған кезде жедел жәрдем шақыру керек^[4].

Балалардағы инфекция кезіндегі диареяның асқынуы

Ата – аналар үшін диареяның бала үшін ең қауіпті салдарының бірі- сусыздану екенін есте ұстауы керек. Егер судың жоғалуы дене салмағының 20% - нан астамын құраса, олар өмірге қауіп төндіреді.

Сусыздануды әлсіздік, шөлдеу, тым жиі импульс, тез тыныс алу, сирек зәр шығару, көз жассыз жылау, шырышты қабықтың құрғауы (мысалы, ауыз қуысының шырышты қабаты) сияқты белгілер көрсетеді^[4]. Олар пайда болған кезде сіз баланы дереу дәнекерлеуді бастауыңыз керек, егер бұл мүмкін болмаса, жедел жәрдем шақырыңыз.

Антибиотиктерді қабылдау

Антибиотиктер қалыпты микрофлораның өсуін тежейтіні белгілі, бұл олардың диареяның дамуына ықпал ету қабілетімен байланысты. Бұл жағдай антибиотикпен байланысқан диарея деп аталады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының анықтамасы бойынша, егер басқа себеп анықталмаса, бактерияға қарсы препараттармен емдеу аясында екі және одан да көп күн ішінде және оларды тоқтатқаннан кейін 8 апта ішінде сәбиде нәжістің үш және одан да көп есеге дейін ұлғаюы оның дамуын куәландырады^[5].

Статистикаға сәйкес антибиотикпен байланысты диарея антибиотиктерді қабылдаған пациенттердің 3-29% - ында пайда болады. Мәселе әртүрлі топтағы антибиотиктермен емдеуде пайда болуы мүмкін, бірақ көбінесе пенициллин антибиотиктері, цефалоспориндер және басқалар қоздырады. Іш өтудің пайда болу ықтималдығы дәрілердің дозасы, енгізу жиілігі және енгізу жолына (ауызша, яғни ішке қабылдауға арналған суспензия түрінде, инъекциялық) байланысты болмайды^[5].

Антибиотикпен байланысты диареяның дамуының тікелей себебі микрофлора теңгерімінің өзгеруі және патогенді (ауру тудыратын) және шартты-патогенді бактериялардың дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады. Көбінесе проблема клостридияның, сирек – стафилококк, көк ірің таяқшасы, клебсиелла және басқа микроорганизмдердің дамуымен байланысты болады^[5].

Кейде антибиотиктерді қабылдау кезінде диарея ішек моторикасының жоғарылауына байланысты пайда болады. Ол кейбір топтағы бактерияға қарсы препараттарының, мысалы, пенициллин антибиотиктерінің жанама әсері ретінде пайда болуы мүмкін.

Антибиотикпен байланысқан диареяның белгілері әртүрлі болуы мүмкін. Жеңіл жағдайларда нәрестеде күніне 5-7 рет диарея пайда болады, ол ыңғайсыздықпен, ентігумен, іштің орташа ауырсынуымен бірге жүреді, бұл газдың пайда болуы мен ішек қозғалғыштығының жоғарылауына байланысты пайда болады. Ауыр жағдайларда ішекте колит тірізді қабыну процесі пайда болады, ол ауыр белгілермен бірге жүреді^[6].

Орташа ауыр жағдайларда сулы диарея күніне 10-15 рет қайталанады. Антибиотикпен байланысты колиттің ауыр ағымында диарея жиілігі күніне 20 ретке жетеді, нәресте қызулайды (дене қызуы 40° C қа жетуі мүмкін). Мұндай жағдайларда балаға шұғыл медициналық көмек қажет^[6].

Баланың іш өтуінің басқа себептері

Бір жасқа дейінгі баланың диареясын емдеу: нәрестелердегі диареяны қалай емдейді?

Нәрестелердегі диареяны емдеуді- педиатр маманы қолға алуы тиіс. Ол диеталық терапияны да, диареяға қарсы дәрі-дәрмектерді де тағайындайды. Терапия бірнеше кезеңнен тұрады, олардың әрқайсысы маңызды рөл атқарады.

Регидратация диарея белгілері пайда болған алғашқы сағаттардан бастап глюкоза-тұз ерітінділерін белсенді қолдануға негізделген. Регидратация ерітінділері нәжістің жиілігін төмендетпейді, аурудың ұзақтығын қысқартпайды, бірақ сұйықтық пен электролиттердің жоғалуынан болатын диареяның әсерін болдырмайды. Бұл әсіресе тез және оңай сусызданған бір жасқа дейінгі сәбилер үшін өте маңызды^[4].

Диеталық терапия нәрестелердегі диареяны сәтті емдеуде маңызды орын алады. Емшек сүтімен емізетін нәрестелер емшек сүтін талап бойынша қабылдауы керек, ал ана сүтін ембейтін нәрестелерге, пробиотикалық қоспалары, төмен лактоза немесе лактозасыз қоспалар көрсетілген^[4].

Бактерияға қарсы терапияны (антибиотиктер) емдеуші дәрігер бактериялық немесе аралас вирустық-бактериялық инфекция кезінде тағайындай алады. Оларды бір жасқа дейінгі нәрестелерде инфекцияның ауыр түрлері (кейде орташа ауыр), аурудың асқынған ағымы, баланың ауыр жағдайында қолдануы көрсетілген^[4].

Энтеросорбенттер–ішек қуысындағы басқа заттарды, атап айтқанда, токсиндер мен уларды байланыстыратын дәрілер. Энтеросорбенттер бетіне бекітіліп, содан кейін ішек құрамындағы вирустар, диареяны күшейтетін өт қышқылдары, газдар, ашытылмаған көмірсулар шығарылады^[4].

Пробиотиктер бір жасқа дейінгі балада диареяны емдеуде түбегейлі маңызды орын алады. Олар ас қорыту жолдарының шырышты қабығының иммундық механизмдерін ынталандыру арқылы асқазан-ішек экожүйесіне әсер етеді. Осының арқасында пробиотиктер әртүрлі шығу тегі бар диареяның жиілігі мен ауырлығын, соның ішінде ротавирустық, бактериялық және паразиттік диареяны (мысалы, токсоплазмозда), антибиотикпен байланысқан диареяны, ішектің қабыну ауруларымен байланысты диареяны азайтады^[7].

Пробиотиктер бірқатар талаптарға сүйене отырып таңдалады: дәрі-дәрмектің құрамында тиімділігі дәлелденген бактериялардың штамдары болуы керек, асқазанның қышқыл ортасында тұрақты болуы керек және антибиотиктердің әсеріне бейім, қауіпсіз болуы керек. Бұл критерийлер, мысалы, Bacillus clausii^[7] спораларының суспензиясы бар өнімге сәйкес келеді.

Бактериялардың споралары Bacillus clausii асқазан-ішек жолында тұрақты, сондықтан олар ішекке еніп, белсенді жасушаларға айналады және ішек микрофлорасын қалпына келтіреді. Препарат ішектің өткір және созылмалы ауруларынан туындаған диареяда, антибиотиктермен, соның ішінде бір жасқа дейінгі кішкентай балаларда қолданылады^[7,8].